عبادت های فراموش شده !
همه ما تقریباً تمامی عباداتی که همه روزه و یا همه ساله و خلاصه در فرآیند زندگی طرح و تکرار می کنیم را می شناسیم و می پذیرم و اغلب پای بندیم. کمتر کسی در نفی آن ها سخن می گوید و اساساً جرأت نفی را نمی یابد.
یا به لحاظ اینکه معتقد و متشرع است و یا به جهت آنکه عرف و جو حاکم و نظارت همگانی اجازه چنین امری را نمی دهد. به گفته جامعه شناسان گاهی بسیاری از این عبادات به شکل هنجار طرح و تبیین شده و مخالفت با هنجارها پیآمدهای بسیار تلخ و گزنده ای را برای هنجار شکنان در پی داشته و دارد.
کمتر کسی را دیده ایم که وجوب نماز را نفی کند و یا روزه و حج و خمس را جزو تکالیف شرعی یک مسلمان نداند. گاهی این مهم به گونه به هنجارهای اجتماعی تبدیل می شود که انکار کنندگان و یا ساختار شکنان در این حوزه بشدت مورد طرد و تقبیح واقع می شوند.
البته گاهی با افرادی روبرو می شویم که نماز نمی خوانند، امّا نماز را عبادت دانسته جرأت طرح نفی نماز را به عنوان یک عبادت ندارند.
از همه مهم تر اینکه این دسته از عبادات قواعد، شکل و شیوه بسیار شفاف و معینی دارند. شکل وضو گرفتن و ارکان و اجزا به نماز به طور دقیق مشخص شده است. مثلاً نماز صبح دو رکعت و در هر رکعت چه اذکار و آیاتی باید بر ذهن و زبان جاری شود. کیفیت روزه و خمس و حج و زکات به روشنی قابل فهم و درک و انتقال و آموزش است. ثواب و عفاب آن ها نیز کاملاً تعیین و ترسیم شده است.
امّا متاسفانه بسیاری از عبادات که ثمرات و برکات بسیار گسترده و سازنده ای را در زندگی فردی و اجتماعی ما داشته و در آیات و روایات اسلامی بسیار بر آن ها تأکید شده است، از جوامع اسلامی به حاشیه رانده شده و بعضاً فراموش شده اند. کمتر کسی این عبادات را واجب و لازم می دانند اگر در دوره ای از زندگی نماز نخوانده ایم و یا روزه نگرفته و خمس نداده ایم و یا اگر مستطیع شده به حج مشرف نشده ایم باید قضای همه آن ها را به جا آوریم. گاهی باید کفاره بدهیم.
چه بسیار افرادی که به قصد قربت بارها سفرهای زیارتی مکه مدینه، سوریه، کربلا و مشهد و قم و... را از برنامه های بسیار مهم دینی و عرفانی خود به شمار می آورند، امّا کمترین و کوچک ترین قدمی را در حوزه عبادات فراموش شده! بر نمی دارند
امّا عباداتی که باید در کنار عبادات مناسکی مذکور قرار گیرند تا قطعه های پازل دینی ما کامل شده و همچون منافقان مصداق این آیه (نساء/ 150) نباشیم که: نعمن ببعص و نکفروه ببعض (بخشی از دین را می پذیرند و بخشی را فراموش و یا کنار می زنند) کدامند؟ آن قطعه های مهم پازل دین ما چه شده اند؟
در این مجال به برخی از آن ها اشاره می شود تا شاید از حاشیه به متن آورده شوند. در صدا و سیما - مراکز آموزشی، تبلیغی، فرهنگی و مساجد و نمازهای جمعه و جماعات ما طرح و تبیین شوند. البته نه به شکل کلی گویی های رایج، بلکه شفاف و کاربردی و ارائه فهرستی از عبادت هایی که نباید از دایره فرایض دینی خارج شوند. باید کاری کرد که همان طور که با ترک نماز و روزه و حج، احساس گناه می کنیم، بی توجهی به عبادات فراموش نیز هم به لحاظ شرعی و هم لحاظ عرفی در ما احساس ناخوشآیند و نامطلوبی را ایجاد کند.
ثواب و عتاب این عبادات را کمتر از نماز و روزه نخوانیم و ندانیم.
چه بسیار افرادی که به قصد قربت بارها سفرهای زیارتی مکه مدینه، سوریه، کربلا و مشهد و قم و... را از برنامه های بسیار مهم دینی و عرفانی خود به شمار می آورند، امّا کمترین و کوچک ترین قدمی را در حوزه عبادات فراموش شده! بر نمی دارند.
اگر چه طرح و تبیین این عبادات خود کتابی مفصل و مستقل خواهد شد، امّا اشاره ای هر چند مجمل در این حوزه خالی از لطف و تأثیر نخواهد بود:
1- وساطت برای وصلت بین جوانان آماده ازدواج
یکی از عبادات مورد تأکید اسلام است که در گذشته های دور مورد عنایت مومنین و مومنات بوده اما مدت هاست که به ندرت مورد توجه قرار می گیرد. جوانان دختر و پسری که از طریق حضور آگاهانه و دلسوزانه بزرگان زمینه های آشنایی و ازدواج شان صورت گیرد، دیگر نیازی به ورود خود سرانه و اغلب آسیب زای آنان به ایجاد ارتباط و ... نخواهند داشت.
در این زمینه آیات و روایات فراوانی وجود دارد که جهت رعایت اقتصاد به یک روایت از رسول گرامی(صلی الله علیه وآله وسلم) اکتفا می شود: هر کس در تزویج زن و مرد مومنی بکوشد تا خدا آن ها را با یکدیگر جمع کند هر گامی که بردارد با کلمه ای که در این راه بگوید ثواب یک سال عبادت دارد (ازدواج در اسلام- علی مشکینی(ره) ص 22)
2- احترام به سالمندان
کم نیستند سالمندانی که در اوج نیاز به توجه و محبت و رسیدگی، در کنج تنهایی زندگی می کنند. اگر چه سالمندانی که به خانه سالمندان سپرده می شوند هنوز در جامعه ما به حدّ جوامع غربی نیست، امّا آسیب های روحی و روانی عمیق، که پدربزرگ ها و مادربزرگ ها از کم توجهی فرزندان و عروس و دامادهای خود متحمل می شوند بسیار دردناک و غم انگیز است.
افراد زیادی را می شناسیم که عبادات مستحبی، سفرهای مکه و مشهد و سوریه و ... حضور فعال در مسجد و هیأت های مذهبی و ... آن ها هرگز ترک نمی شود امّا دریغ از کوچک ترین خدمت و محبت به سالخوردگان و پیران فامیل بخصوص پدر و مادرها!
این در حالی است که در نگرش و آموزه های دینی ما، پیران فامیل همچون پیامبران امت ها و خور اصلی وحدت و محبت در خانواده ها خوانده شده و بی اعتنایی به آنان موجب از بین رفتن خیرات و برکات از زندگی اعضای خانواده خواهد شد.
رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) می فرماید: «البرکه مع اکابرکم (بحارالانوار- ج 72، ص 137) برکت و خیر ماندگار، همراه بزرگ ترهای شماست.
کم نیستند سالمندانی که در اوج نیاز به توجه و محبت و رسیدگی، در کنج تنهایی زندگی می کنند. اگر چه سالمندانی که به خانه سالمندان سپرده می شوند هنوز در جامعه ما به حدّ جوامع غربی نیست، امّا آسیب های روحی و روانی عمیق ، که پدربزرگ ها و مادربزرگ ها از کم توجهی فرزندان و عروس و دامادهای خود متحمل می شوند بسیار دردناک و غم انگیز است
در سخن دیگر فرمود: «الشیخ فی اهله کالنبیّ امتّه (همان) پیرمرد در میان خانواده اش همچون یک «پیامبر» در میان امتش است.
آیا اگر امر دایر شود بین رفتن به سفرهای زیارتی و یا عبادات مستحبی (مثل حفظ قرآن، حضور در مراسم مذهبی و سوگواری) با رسیدگی مادی و غیرمادی به سالخوردگان، کدامیک الویت دارد؟ کدامیک بیشتر مورد تأکید اسلام و قرآن واقع شده است. مگر در قرآن، بعد از پرستش خدا نیکی و محبت به والدین طرح و تبیین نشده است؟
و از همه هشداردهنده تر این فرموده امام صادق (علیه السلام) است که فرمود: کسی که بزرگ ما را احترام نکند و کوچک ما را مورد شفقت و عطوفت قرار ندهد، از ما نیست (همان- ص 138)
3- رعایت حقوق شهروندی
با نگاه و نظری کوتاه به زباله هایی که بوسیله مسلمانان و بلکه شیعیان! در پارک ها، اطراف شهرها، آب راه ها، گردشگاه ها، ساحل دریا و حتی جنگل ها ریخته شده و نیز با توجه به نحوه رانندگی، سر و صدای حاصل از بوق اتومبیل ها و ابزار صوتی آن ها زمینه های رنج و ناراحتی شهروندان را ایجاد می کنیم . به خوبی در می یابیم که به چه میزان از دین و معنویت فاصله گرفته ایم.
مگر نه این است که اقدامات ناهنجاری از این دست به معنای زیر پا گذاشتن حق الناس و به تعبیر امروزی ها حقوق شهروندان است؟
و مگر نه این است که خداوند گاهی از حق خود می گذرد امّا از حق الناس نمی گذرد؟
دردناک تر اینکه بسیاری از این گروه از جامعه جزو نمازگذاران، روزه داران و زائران زیارتگاه ها و اماکن متبرکه اند.
اگر لقب متجاوز به اینان داده شود به شدت بر افروخته شده و بعضاً اقدام به برخورد فیزیکی شدید می کنند. امّا تجاوز به حقوق مردم را تجاوز نمی خوانند و اهمیتی به دستورات دینی در این باره نمی دهند.
4- نیکی در برابر بدی
تقریباً همه ما در برابر خوبی ها، خوبی ها و در برابر بدی ها، بدی را پاسخ صحیح و تعامل مطلوب و پذیرفته شده می دانیم. همان برخوردی که سایر موجودات جاندار نیز به آن پای بندند. یک گربه در برابر خوبی ما گرم و آرام و سازگار و در برابر بدی ما نیز عکس العمل شدید برخورد می کند.
گاهی نماز نافله می خوانیم. وقت و پول و حوصله فراوانی را برای برگزاری جلسه ختم انعام و سفره حضرت رقیه (سلام الله علیه) ... زیارت امام رضا(علیه السلام) در مشهد مقدس، و حج عمره و اختصاص می دهیم (که در جای خود بسیار مهم و لازم مند) امّا جواب هایی را با هوی و علیک را با علیک می دهیم. همان کاری که سایر موجودات هم می کنند.
آثار و برکات سازگاری و مدارا در برابر بدرفتاری اعضای خانواده، دوستان و آشنایان به ویژه والدین و حتی شهروندان، به حدی مورد توجه و تأکید معصومین علیهم السلام بوده و مورد سفارش واقع شده که در صورت تحقق این شعار و رسالت دینی موجب سالم سازی جامعه و ریشه کن شدن بسیاری از تنش ها، تلخی ها و طلاق ها و آسیب های اجتماعی و روانی خواهد شد.
یکی از عبادات مورد تأکید اسلام است که در گذشته های دور مورد عنایت مومنین و مومنات بوده اما مدت هاست که به ندرت مورد توجه قرار می گیرد. جوانان دختر و پسری که از طریق حضور آگاهانه و دلسوزانه بزرگان زمینه های آشنایی و ازدواج شان صورت گیرد، دیگر نیازی به ورود خود سرانه و اغلب آسیب زای آنان به ایجاد ارتباط و ... نخواهند داشت
نمونه هایی از سفارشات معصومین (علیهم السلام) را با هم بخوانیم:
پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله وسلم) می فرماید: نیمی از ایمان، مدارای با مردم است و نیمی از زندگی، ملاطفت با آنان. (میزان الحکمه ج 3 ص 239)
این مهم به قدری مورد توجه اسلام است که مدارا حتی با دشمنان نیز جزو ضروریات حیات اجتماعی تلقی شده است آنجا که رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود:
خدای متعال از آن رو پیامبران را به مردم دیگر برتری و فضیلت بخشید که با دشمنان دین خدا بیشترین مدارا را می کردند.» (بحار ج 72 ص 401)
به راستی ما تا چه میزان با بدرفتاری و بی اعتنایی همسر، فرزندان، والدین، عروس و داماد، خویشان و همسایگان برخوردی توأم با مدارا و سازگاری و نرمش داریم؟ آیا این عبادات فراموش نشده اند؟
از خوانندگان عزیز و گرامی درخواست می کنیم به این فهرست عناوین مهم دیگری را بیفزایند و ما را به جهت رعایت اجمال از ادامه و ارائه فهرست معاف فرمایند.
امّا فراموش نکنیم که خوشرویی، مردم داری، رازداری، کارگشایی، فرو خوردن خشم، صله رحم، معاشرت با مومنان و مستمندان، پرهیز از غیبت، تجمل گرایی، سرپرستی، دنیا طلبی، تنبلی، آلوده شدن به کار و غفلت از تربیت فرزندان و ارتباط صمیمی و توأم با نرمی و مدارا با همکاران و همسفران، از جمله عبادات فراموش دیگری هستند که باید مثل نماز و روزه و حج و ... نهادنیه شوند.
احمد رزاقی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
