تمدن های فلات ایران
در مقاله گذشته دو تمدن جیرفت و شهر سوخته که مربوط به دوران اولیه تشکیل تمدن در فلات ایران است مورد بررسی قرار گرفتند. در این مقاله به بررسی سه تمدن معروف دیگر که در شکوفایی هنر ایرانی تاثیر قابل توجهی داشتند می پردازیم.
تمدن سیلک کاشان نخستین بار در سال 1312 شمسی توسط پرفسور رومن گریشمن فرانسوی مورد کاوش قرار گرفت. کشف معبد عظیم پله ای شکل و آثار سفالی بسیار ، نشانگر وجود تمدنی هشت هزار ساله در این منطقه بود. تحقیقات باستانشناسی در لایه های زیرین ثابت کرده است که نخستین ساکنان سیلک، مرده ها را در زیر خانه ها دفن می کردند و از آنجا که به نوعی زندگی پس از مرگ اعتقاد داشتند، درون قبرها ظروف و ابزاری برای استفاده مرده ها قرار می داند.
کشف فلز مس و اختراع چرخ سفالگری در اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد آغازگر فصل جدیدی در زندگی بشر بود. مردم این دوره ابتدا از مس خام که به شکل معادن سطحی یافت می شد با روش چکش کاری، ابزار کوچکی می ساختند اما به مرور و با دستیابی به فناوری استخراج و ذوب فلز توانستند ابزار بزرگ تر و کاربردی تری بسازند.
از مهم ترین مناطق باستانی در دوران شکوفایی صنعت فلز مس علاوه بر تپه سیلک کاشان می توا ن به تپه های گیان نهاوند، باکون فارس، حصار دامغان، قبرستان قزوین، تل ابلیس و تل یحیی در کرمان و تپه های شوش در استان خوزستان اشاره کرد.
گرچه ردپای بسیاری از تمدن های بزرگ حاشیه فلات ایران چون جیرفت و سیلک، در پی خشکسالی و هجوم اقوام بیگانه گم شده، همین اندک آثار بجای مانده خود گویای اوج شکوه و ذوق هنری ساکنان سرزمین کهن ما است.
تمدن لرستان
کشف مفرغ در هزاره سوم پیش از میلاد آغازگر عصر دیگری در زندگی بشر بود. لرستان را باید یکی از مهم ترین مراکز ساخت اشیای مفرغی در ایران دانست. با اینکه بیشترین اشیای مفرغی کشف شده از این منطقه به دست آمده است، هنوز هویت دقیق سازندگان آنها اثبات نشده است. البته باستان شناسان و محققان با بررسی نوع ابزار و نمادهای منحصر به فردی که از درون قبرهای این منطقه به دست آورده اند تا حدودی به ویژگی های فرهنگی این قوم ناشناخته کوه نشین پی برده اند.
از مهم ترین آثار مفرغی لرستان، ادوات اسب سواری چون دهانه و لگام، اشیای زینتی چون دستنبد و سنجاق سر ، ابزار کار چون تبر و خنجر و نمادهای مذهبی و قبیله ای (توتم) است. بیشتر این اشیای مفرغی به شیوه ریخته گری ساخته شده اند و تزیینات و ظریف کاری آنها با چکش کاری صورت گرفته است.
تمدن مارلیک
در اواسط هزاره دوم پیش از میلاد، ایرانیان باستان با دستیابی به فناوری استخراج و ذوب آهن، گام مهم دیگری در جهت پیشرفت و توسعه خود برداشتند.
از این زمان تا اواسط هزاره اول پیش از میلاد، غرب فلات ایران شاهد نقل و انتقالات وسیع و ورود قوام و فرهنگ های جدید بود. گرچه اطلاعات ما درباره این اقوام مهاجر بسیار اندک است اما کشف آثار بسیار نفیس از جنس طلا و نقره و همچنین سلاح ها و ابزار آهنی و مفرغی، بیانگر اوج هنرمندی مردم ساکن این ناحیه است که ظاهرا از ثروت قابل توجهی هم برخوردار بوده اند.
تپه های مارلیک گیلان یکی از معروف ترین محوطه های باستانی این دوره است. در بالای این تپه ها که در 14 کیلومتری شهرستان رودبارر قرار گرفته، بیش از 50گور کشف شده است که داخل همه آنها اشیای ارزشمند و منحصر به فردی چون پیکره سفالین انسان، گاو کوهاندار و همچنین جام های زرین و سیمین با نقوش قلم زنی شده بسیار زیبا قرار داشت.
از دیگر منطق باستانی این دوره می توان به تپه های املش، کلاردشت و عمارلو در استان گیلان ، تپه حسنلو در استان آذربایجان غربی، تپه زیویه در استان کردستان و غار کلماکره در استان لرستان اشاره کرد . برخی از پژوهشگران معتقدند از آنجا که این مناطق در مسیر ورود آریایی های مهاجر به ایران قرار داشته اند و قدمت آثار به دست آمده مربوط به همان دوران است، احتمالا ساکنان این مناطق اجداد اقوام ماد و هخامنشی بوده اند. اما از طرفی در دست نبودن کتیبه ی معتبری باعث شده است باستان شناسان نتوانند به طور قطع درباهر هویت واقعی آنها اظهار نظر کنند.
سمیه رمضان ماهی بخش هنری تبیان
